Is industrie schilderachtig? In de eerste helft van de 20e eeuw legden enkele kunstenaars de bedrijvigheid in grote havens vast. Er zijn indrukwekkende schilderijen van dampende schepen die midden op een brede rivier uit- en ingeladen worden. Maar waarom lijken die impressionistische havenzichten allemaal op elkaar?

Eén scene keert terug in de marines van Henri Joseph Pauwels. Twee oceaanstomers liggen achter elkaar in een grote rivier. Op de voorgrond wachtende aken die de lading de rivieren op gaan brengen. Tussenin drukke duwbootjes, hijsende kranen en andere havennijver. Het lijkt erop dat Pauwels het tafereel uren heeft aanschouwd, momentopnames heeft gemaakt en die later heeft uitgewerkt in verschillende schilderijen.

Sterker nog: de circa dertig havenzichten van Pauwels die ik gevonden heb, zijn vrijwel allemaal van een vergelijkbare situatie. Het is altijd dezelfde oceaanstomer met dezelfde laadbomen en dezelfde aken aan de oever van de Schelde. Soms zien we het schip van de ene zijde, dan weer van de andere kant. Maar de rook waait altijd naar rechts. Een enkele keer is de kerktoren van Onze Lieve Vrouwe-kathedraal te zien aan de horizon, en zelfs de Boerentoren duikt op.

Rotterdam

Opvallend is dat deze havenzichten van Pauwels (1903-1983) ook in Rotterdam zijn aangeboden als lokale taferelen. Die verwarring wordt wellicht veroorzaakt door het werk van de schilder Gerard Delfgaauw (1882 -1947) uit Rijswijk. Delfgaauw had namelijk hetzelfde thema en dezelfde stijl als Pauwels. Waarschijnlijk was het andersom, gezien de leeftijden. Pauwels kopieerde Delfgaauw. Op naam van Delfgaauw zien we vele schilderijen voorbij komen met grote oceaanstomers die uitgeladen worden in de havens van Rotterdam. De kleuren van de schepen zijn hetzelfde en zelfs de laadbomen komen overeen.

De vraag wie wie kopieerde wordt complexer omdat Delfgaauw zelf onder verschillende namen verkocht. Zo zou de signatuur van H. van Gessel gebruikt zijn door een kunsthandelaar die werk van de schilder verkocht. Ook de signaturen K. Schilderspel (1876-) en J. van Delden staan ter discussie. Volgens sommige kunsthistorici is dat werk ook van Delfgaauw, al beweren de erven het tegendeel.

Tijdgenoten

Tijdgenoten van Delfgaauw waren Hans Lenteman (1876-1953), Evert Moll (1878-1955) en Adriaan Terhell (1863-1949) die ook wel tekende met C. de Zeeuw. Ook in hun oeuvre komen we de twee oceaanstomers in de Rotterdamse Waalhaven tegen.

Verder kennen we latere schilders als Johan Rockx (1892-1952), Wim Bos (1906-1974) en Marinus Johannes Drulman (1912-1978) die vaak signeerde met M. de Jongere. Deze Rotterdamse kunstenaar schilderde havenzichten in serie, gewoon een aantal op een rijtje. Zijn favoriete thema: twee oceaanstomers die uitgeladen worden midden op een rivier. Daar werd door kopers in de Verenigde Staten goed voor betaald.

En dan hebben we nog Leo Scheen die de markt overlaadt met vergelijkbare havenzichten. Die moeten verkocht worden als drieluik om nog wat op te brengen. Vanuit Duitsland duikt een J. van Rijn op, die in andere families bekend is als J. van Reijn. De Duitse aanbieder is ervan overtuigd dat het Hamburg is. Op een recente online veiling is eenzelfde schilderij gesigneerd met S. van Rijn.

Op een Nederlands forum vinden vele erfgenamen elkaar, die allemaal een vergelijkbaar havenzicht aantroffen in de boedel van oom of tante. Ze ontdekken dat deze schilderijen weinig intrinsieke waarde hebben. Voor Delfgaauw wordt nog redelijk betaald, waarschijnlijk omdat hij de voorloper was. Het werk van de anderen is voor een paar honderd euro per stuk te koop. Al probeert menig handelaar de prijs omhoog te duwen. Een neef wil weten of zijn nagelaten schilderij Chinese namaak kan zijn. Welnee hoor. Namaken kunnen we in Europe ook heel goed.