Jan Weissenbruch wordt wel de Vermeer van de 19e eeuw genoemd. Deze kunstschilder en prentenmaker (1837-1880) heeft stadsgezichten op het doek gebracht die aan vervlogen tijden doen denken. Zijn taferelen kenmerken zich door scherp contrast tussen zon en schaduw, en fotografische nauwkeurigheid. Elke baksteen, elke dakpan is herkenbaar.
Weissenbruch zocht bewust naar vergeten hoekjes in de grote steden van Holland om het monumentale karakter van een verdwijnend verleden vast te kunnen leggen. Ook in de kleinere plaatsjes van het rivierenland vond hij inspiratie. De artiest was een romanticus met een vlijmscherpe kwast. Een magisch realist met een nostalgische inborst.
De kunstschilder reisde door het land met zijn schetsboek en ging daar later in zijn atelier mee aan de slag. Zo belandde Weissenbruch in Rhenen, een oud stadje aan de Rijn. De schetsen die hij daar maakte van de oude Kerkstraat zijn uitgewerkt in verschillende kunstwerken. Dat deed Weissenbruch wel vaker, dat hij eerste een paar proefversies maakte. Het Stedelijk Museum in Amsterdam bezit een variant in olieverf op doek, gedateerd op 1875. Gemeentemuseum Het Rondeel te Rhenen heeft een tekening van exact hetzelfde tafereel, maar met minder contrast. Bij het Dordrechts Museum hangt een variant met afwijkend beeld, olieverf op paneel.
Online veiling
Die straatjes in Rhenen trokken mijn aandacht, omdat ik op een online veiling een schilderij aantrof naar Jan Weissenbrucht. De overbodige t in de omschrijving komt doordat Weissenbruch een ƒ toe heeft gevoegd aan zijn signatuur. De ƒ van fecit: gemaakt door. Hij schreef zijn hele naam in hoofdletters en de ƒ als cursief, allemaal te zien op het naar schilderij. De professionele verkoper noch de twee veilingmeesters hadden de fout in de omschrijving opgemerkt.
Je ziet de overeenkomsten pas goed wanneer alle afbeeldingen onder elkaar worden gezet. De olieverf van het Stedelijk Museum (1) en de tekening in Rhenen (3) tonen exact hetzelfde tafereel als het schilderij (2) op de veiling. Alleen de lichtwerking verschilt en de kleuren zijn wat fletser.

Dordrechts Museum -Weissenbruch

Stedelijk Museum -Weissenbruch

Stadsmuseum Rhenen -Weissenbruch

online veiling Weissenbrucht
Het doek in Dordrechts Museum (4) wijkt echter af. Dat schilderij heeft de details en fotografische kracht die kenmerkend is voor een authentieke Weissenbruch. De anderen zijn toch meer illustratief. Die van Dordrecht toont echter een extra raam in de gevel, een boom op de dwarsstraat en schaapjeswolken in de lucht. De contrasten zijn scherper. De eerder genoemde werken zijn wat flets en hebben streepjeswolken. Maar kijk eens naar een ander schilderij van het Stedelijk Museum (Prinsegracht in Den Haag) en dan zien we weer diezelfde streepjeswolken.
Eerlijk gezegd zie ik geen grote verschillen tussen het werk op de veiling en het schilderij van het Stedelijk Museum in Amsterdam. Vergelijk ik die twee vervolgens met enkele andere fletse schilderijen die door bekende kunsthandelaars als authentieke Weissenbruch verkocht zijn, dan vraag ik me af of er meer naar schilderijen in omloop zijn en hoe de authenticiteit eigenlijk wordt vastgesteld. Het zou me niet verbazen als het Stedelijk Museum met een namaakschilderij opgescheept is. Maar dat kan ook het Dordrechts Museum zijn, je bestelt namaak zo online.
Biedoorlog
De veiling liep uit op een biedoorlog tussen twee liefhebbers die bereid waren een groter risico te nemen dan ik aandurfde. Eerder liet ik me wel verleiden om mee te doen, maar deze keer zag ik de wedloop met interesse aan. Uiteindelijk won een bod van € 290-. Ik ben benieuwd waar dit schilderij terecht is gekomen.
NASCHRIFT > Later worden er op dezelfde veiling opnieuw twee werken aangeboden die aan Weissenbruch toegeschreven worden. Het zouden olieverf-studies zijn voor latere doeken. Eén van de studies heeft streepjeswolken, het uiteindelijke werk schaapjeswolken. Dat betreft de wasvrouwen, en als we goed kijken zien we daar de toren van Cunerakerk in Rhenen. Ik durf zelfs te stellen dat het schilderij op loopafstand gemaakt is van de eerder besproken Kerkstraat in Rhenen.
De veilingmeester schat beide werken op 3000 euro en iets meer, maar het duo kon wel eens voor een aanmerkelijk lager bedrag van eigenaar wisselen. Daarvoor heb je dan twee prachtige schilderijen van een heuse meester. Ze zijn uiteindelijk afgehamerd op 1500 euro, de helft dus.