UA-118352680-1

Spuistraat (Den Haag)

Stadsgezicht van een onbekende impressionist. Winkelstraat met een koetsje, dame in modieuze jas. Een terugblik naar de belle epoque. Is deze veiling-aankoop kunst of kitsch?

Spuistraat Den HaagHet leek me een vaardig geschilderd tafereel, het stadszicht dat ik aantrof op een online veiling – hier rechts afgebeeld. Let op de weerspiegeling in de plassen op de straat. De lichaamstaal van de passanten. Een beetje blauw in de lucht. Het paard deed me denken aan de knollen van Cor Noltee.

Het aantal liefhebbers op de veiling was beperkt, dus mijn zuinige bod bleek voldoende om de buit binnen te halen. Een signatuur kon ik niet vinden, toen het een paar dagen later op mijn werktafel lag. Is hier sprake van een originele kunstenaar, of heb ik een zoveelste kopie gekocht?

Cor NolteeToevallig stuitte ik onlangs op de site van Flava Art Gallery inderdaad op een gelijkende werk van Noltee (1903-1967) – zijn naam was al genoemd. Hij wordt wel de Dordtse Breitner genoemd. We zien de koets, het paard, een dame in modieuze mantel. In dit tafereel ligt er sneeuw in de straten, maar de huizen en de lucht zijn goed vergelijkbaar.

Noltee SpuistraatNoltee heeft er meer gemaakt. Op zoek naar andere stadstaferelen van deze schilder kwam ik een werk tegen waarop de Spuistraat in Den Haag te zien zou zijn. Wederom een koetsier (nu op de rug gezien), een dame in mantel en het kenmerkende torentje aan de horizon. Beet! Dit is geen toeval. Als mijn werk geen Noltee is, dan moet er wel verwantschap zijn. Maar wat zijn de ontbrekende puzzelstukjes?

Arntzenius

Dat torentje is een nostalgische stijlvorm van de Um 1800 beweging in de architectuur, begrijp ik. Deze gebouwen werden eind 19e eeuw aan een winkelstraat toegevoegd om meer klasse te suggereren. Noltee heeft zijn schilderij waarschijnlijk in de jaren dertig gemaakt, toen er al auto’s reden in de Spuistraat. Het getoonde werk kwam in 2018 op een veiling voorbij. De verkoper merkt op dat Noltee zich heeft laten inspireren door Floris Arntzenius.

Arntzenius SpuistraatArntzenius (1864-1925) was een tijdgenoot en een schildersgezel van Breitner en Israëls. Hij werkte rond de eeuwwisseling in het centrum van Den Haag en beeldde vaak lokale bedrijvigheid af op het doek. De schilder was gefascineerd door het relatief nieuwe asfalt, dat heel aparte spiegeleffecten veroorzaakte op dagen met regen. Terugkerende elementen in zijn werk zijn de huurkoetsjes en een slagersjongen in een wit jasje.

Arntzenius Wilde Spuistraat

Al snel trof ik talloze schilderijen van een regenachtige Spuistraat aan in het oeuvre van Arntzenius. Met koetsjes en sjieke dames. Zelfs een zonnige versie, ooit verkocht door Studio 2000 – het openingsbeeld van dit verhaal.

Vroegere werken van deze schilder zijn gedetailleerd; later wordt zijn penseel minder precies. Kijk ook eens naar deze grillige Spuistraat van zijn hand – afgebeeld rechts.

Naschilders

Bresslev SpuistraatOp een veiling trof ik een andere navolger van Arntzenius aan, een T. Bresslev die de Spuistraat in beeld brengt. Volgens de verkoper een werk uit de jaren dertig, maar de naam Bresslev is verder niet bekend.

Op dezelfde veiling was eerder ook al een ets van de Spuistraat verkocht. Een werk van Herman Heuff (1875-1945), ooit leerling van Arntzenius.

Grijseels - SpuistraatOok de kunstschilder Leo Grijseels (1884-1966) heeft taferelen van Arntzenius nageschilderd, zien we bij Simonis & Buunk. Grijseels verdiende er een goede boterham mee, het kopiëren van natte winkelstraten met koetsjes en nette dames. Op een recente veiling bracht een grauw winkelstraatje van Grijseels €270- op, maar daar zat ook een mooie lijst om. En hier steeg de prijs boven de duizend euro. Eerder ging een vergelijkbaar winkelstraatje van Grijseels echter voor veel minder van de hand. De waarde zwabbert. Werk van Noltee is makkelijk tien keer zoveel waard.

Op dezelfde online veiling vond ik een Spuistraatje van een K. Gressley die ook aan Grijseels wordt toegeschreven. Blijkbaar gebruikte hij meerdere namen om deze gewilde kunst te verkopen. Gressley lijkt op Bresslev, dus die naam hebben we nu ook verklaard. De veilingmeester vindt dit werk deze keer zo’n € 700- waard. Dat is bijna tien keer zoveel als zijn inschatting vijf jaar geleden. Het verkoopt uiteindelijk voor 600-.

Kitsch

Veel stadstaferelen van Noltee (zie Christies) zijn naschilderingen. Arntzenius fabriceerde zijn Spuistraatjes voor de Eerste Wereldoorlog (zie Wikipedia), de anderen kwamen er later mee. Maar er was veel vraag naar taferelen met koetsjes, dus het was zelfs destijds al kitsch. Ze werden wereldwijd verkocht, verscheept naar handelaren in de VS en Australië.

Eerder in Zakenkrant hebben we al gesignaleerd dat er ook vanuit Parijs een levendige aanbod was van natte of besneeuwde stadsgezichten. Menig schilder werd eind 19e eeuw geïnspireerd door de nieuwe straatverlichting en het asfalt met zijn spiegeleffecten. Deze kunstenaars vonden navolging in de decennia daarop.

Het is fraaie kitsch, daar niet van. Dat geldt ook voor mijn vondst. Ik had het werk in de categorie Noltee geschaard, want die kent zijn eigen naschilders. Zijn hand lijkt er in herkenbaar, maar ik heb meer werken gezien waarin dat het geval was. Alsof een vaardig illustrator een Nolteetje doet. De paarden en dames zijn net iets te nadrukkelijk; ze gaan niet op in de omgeving maar springen eruit. De kleuren zijn minder vaal. Het geheel is te decoratief.  Te behaagzuchtig.

Toen kwam ik in het Haags Museum een schilderij tegen met exact dezelfde elementen, dat werd toegeschreven aan Arntzenius. Vrijwel precies hetzelfde beeld was eerder al verkocht door een bekende kunsthandel als een Grijseels. De wolken verschillen en de Arntzenius lijkt somberder van kleur, maar dat kan ook de belichting van de foto zijn.

Het is een gekkenhuis, de handel in Arntzenius-achtige Spuistraatjes. Zelfs als zijn naam verkeerd gespeld wordt, is een namaak-schilderij een paar honderd euro waard.

NASCHRIFT > Het openingsbeeld bij dit artikel is een schilderij van Floris Arntzenius. Hij zet daar geen verregende Spuistraat op het doek, maar kiest een zonnige dag. De kleding is zomers en de zonneschermen zijn uitgedraaid. Ik kwam een schilderij met een vergelijkbaar tafereel tegen op een online veiling begin 2023. Zelfs de figuren zijn vergelijkbaar. Links zien we een dame met hoed, in het midden een stel en rechts wederom een paar. Ook de zonneschermen zijn aanwezig. En uiteraard de blauwe hemel.

Er is nog een derde versie, die ook aan Arntzenius toegeschreven wordt. De eerste van de volgende schilderijen is te vinden op de site van Studio 2000, die het omschrijft als een aquarel, gouache en krijt op papier. De middelste is een olieverf op paneel – achterkant van een theekistje. En de derde is in 2021 geveild bij Christie’s in Amsterdam die het beschreef als een olie op paneel van Arntzenius, met een signatuur rechtsonder.

Het nieuw te veilen doek lijkt op een studie voor de tweede variant (Christie’s) dat dan weer een voorloper is van de derde variant (Studio 2000). Let erop hoe de benen van de linkse dame doorschijnen in haar witte rok. Arntzenius had ook toen al die male gaze. Het nieuw te veilen schilderij heeft geen herkenbare handtekening en is snel opgezet, maar elke streek is doeltreffend. Misschien is het wel een goeie kopie. Ik heb geboden maar haakte af rond €250-. Voor driehonderd euro wisselde dit doek van eigenaar.

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.