Lepelaars komen elders in Europa amper voor, maar de populatie in Nederland groeit sinds de jaren zeventig gestaag. Vogelaars tellen een paar duizend exemplaren, zigzaggend door de sloten van ons platteland. Ze zijn herkenbaar aan hun lange snavel met een breed uiteinde: de lepel die ze gebruiken om garnaaltjes op te scheppen. In Amerika heten deze vogels spoonbills.

Op een online veiling trof ik een illustratie aan van zo’n lepelaar. Volgens de verkoper een 19e eeuws aquarel uit de Hollandse School. Opmerkelijk, want toen kwamen deze vogels amper voor in de wateren van Nederland. En zeker niet in de roze variant.

Het papier van deze aquarel heeft wat waterschade, dus de waardering is beperkt. Maar oude illustraties zijn desondanks soms enorm waardevol, afhankelijk van de maker.

Audubon

Een oppervlakkige zoektocht leidde al snel naar John James Audubon, naamgever van de National Audubon Society in de Verenigde Staten. Audubon (1785-1851) is geboren op Haïti. Om de dienstplicht van Napoleon te vermijden, week deze Fransman uit naar de Verenigde Staten. Hij kwam daar nogal eens in moeilijkheden vanwege zijn drankgebruik en opvliegende aard, maar Audubon had een uniek talent om vogels te schilderen. Hij verdween vaak weken in de natuur om in camouflage-outfit vogels te bekijken en schetsen te maken. Audubon schrok er ook niet voor terug om vele vogels af te schieten, zodat hij hun spierenstelsel en verendek thuis beter kon bestuderen.

Al dat werk resulteerde in The Birds of America, een vierdelige serie vol prachtige illustraties. De boeken zijn gedrukt in double elephant-formaat: 99×66 cm. Van alle watercolours zijn etsen gemaakt die vervolgens met de hand ingekleurd zijn. De uitgave uit 1827-1836 geldt inmiddels als de duurste boekenset ter wereld. Er zijn nog 119 exemplaren in omloop (waarvan slechts elf in particulier bezit) en de laatste keer dat er eentje geveild werd, viel de hamer op iets meer dan 10 miljoen dollar.

Alexander Wilson

In het boek staat ook een tekening van de roseate spoonbill, maar dat is niet dezelfde die we op het te veilen werk herkennen. Daarvoor moeten we nog verder terug in de geschiedenis. Een voorloper van John James Audubon was namelijk Alexander Wilson, een van oorsprong Schotse vogelaar die illustraties gemaakt had voor de negen-delige American Ornithology een uitgave uit 1808. Het formaat van deze bundels is minder spectaculair (35×27 cm) en de waarde op veilingen is dan ook lager. Een recent geveilde eerste editie bracht iets meer dan $9300- op. De illustraties zijn handgekleurde gravures gemaakt naar de aquarellen van Wilson.

Kijken we naar de lepelaar die nu geveild wordt, dan herkennen we de spoonbill van Wilson. Die heeft er verschillende gemaakt. Eentje met de roze lepelaar op zichzelf en een tweede met enkele andere vogels erbij. Op de aangeboden illustratie is de vogel echter afgebeeld zonder kluut. Zoals wel vaker bij oude boeken met zulke illustraties zijn er handelaren die afbeeldingen los verkopen. Die hebben uiteraard ook een hoge verzamelwaarde. Een illustratie van de roze lepelaar uit het boek van Audubon bracht enkele jaren geleden $60.000 op bij Sotheby’s.

Maar wat is de huidige illustratie dan waard? Laten we eerst eens vaststellen dat genoemde prijzen de waarderingen zijn voor de boeken en bladzijden daar uit. Dat zijn dus niet de originelen! Als een ingekleurde ets uit het midden van de negentiende eeuw al zestigduizend dollar waard is, wat betalen liefhebbers dan voor het origineel? De waardering voor Wilson is lager dan die voor Audubon, maar een authentieke Wilson is nog steeds een uniek bezit.

Het kan natuurlijk ook een kopie zijn, gemaakt door een bewonderaar van Wilson. Klik op bijgevoegde afbeeldingen en vergelijk ze, dan zie je toch veel details. Zo heeft de lepelaar op de aangeboden aquarel geen roze onderstel. Het is een witte vogel in een roze pandjesjas. Tussen de tenen zien we geen zwemvlies. Dan was Wilson toch de betere observator. Het kan best een oude werk zijn dat geveild wordt, maar meer dan een naschildering is het niet.

Het stuk werd afgehamerd op 85 euro.