De winkels aan de Nieuwendijk in Amsterdam vormden rond 1893 een tafereel dat de jonge schilder Isaac Israëls (1865-1935) fascineerde. Het mooie kunstlicht, de geëtaleerde artikelen en talloze jongedames die flanerend over de winkelstraat het aanbod aanschouwden en zich al bezitter waanden van een nieuwe hoed of mantel. Israëls had een atelier op de eerste verdieping aan de overzijde, boven een garen- en bandwinkeltje. Hij maakte er vele tekeningen en schilderijen, onder andere van modemagazijn Bahlmann en de hoedenzaak van Mars.

De verlichte etalages van de duistere Nieuwendijk komen terug op verschillende schilderijen van Israëls. Twee in het bezit van het Groninger Museum en eentje bij het Rijksmuseum. Het is impressionistisch werk, maar met een sombere donkerheid die in contrast staat tot het doorgaans zonniger werk van de Franse impressionisten. Die wilden het licht vangen, terwijl de Nederlandse impressionisten meer interesse hadden voor de beweging. Je ziet bij Israëls vaak mensen het beeld in- en uitlopen, zoals op foto’s. Alsof ze toevallig voorbijkomen, niet poseren.

Online Veiling

Deze straattaferelen van Israëls zag ik voor me toen ik op een online veiling een vergelijkbaar schilderij aantrof. Twee jongedames wandelend op een winkelstraat, voor een achtergrond van een verlichte etalage met publiek dat aangetrokken wordt door het kunstlicht, als motten door een buitenlamp. En inderdaad: naast elkaar zie je meteen dat de ene afbeelding een kopie is van de ander. Het origineel is ruim 60 bij 60 centimeter; de kopie meet ongeveer 30 bij 23 centimeter.

Kan het zijn dat Israëls een voorstudie gemaakt heeft? Een kleiner schilderij gemaakt heeft voor een bekende? Dat deden schilders in die tijd wel vaker, immers. Of is het een ode van een collega aan de grote schilder? Een kopie? Of simpelweg een vervalsing? Het is bekend dat vervalsers zich specialiseerden in Israëls. Ze lieten het aan de handelaars over om een valse handtekening toe te voegen. Want die is ook zichtbaar op dit schilderij. Op de keerzijde is de Is van Isaac Israëls te zien, een Is die bijna op een K lijkt.

Hgels?

Die kenmerkende signatuur zegt niet zoveel. Sterker nog: ik heb hem al eerder herkend op ander werken in zijn stijl. Toen meende ik Hgels te lezen. Een Is die op een H lijkt. Niets is wat het lijkt in de duistere wereld van Israëls.

Een andere aanwijzing dat het schilderij vals is, is het ontbreken van de lampen in de etalage. Daar draaide het immers om bij Israëls. Dat nieuwe licht in het donker. Als hij een kleinere versie van de hoedewinkel had gemaakt, waren de lampen daar vast onderdeel van geweest.

Opvallend is dat noch de verkoper noch de veilingmeester de gelijkenis noemt. Dat valt me elke keer op. Er worden veel schilderijen aangeboden die met minimaal speurwerk online kopieën blijken te zijn van relatief bekende werken. Waarom wijst niemand daarop? Zouden ze het niet gezien hebben? Is het onwetendheid of bedrog?

Een dag voor de afloop van de veiling was het laatste bod opgelopen tot ongeveer veertig euro. Dat stijgt op de dag zelf naar een niveau iets onder de honderd, waarop een biedingsstrijd ontstaat tussen twee liefhebbers. Het hoogste bod is uiteindelijk €169-. Dan heb je toch een aardige Israëls-look-alike aan de muur.

Naschrift

Een week later wordt er een andere etalage in de stijl van Israëls geveild voor 300 euro. Deze keer werd de vergelijking wel gemaakt. Het betreft de etalage van kinderkledingwinkel Bahlmann & Co  aan de Nieuwendijk. Het origineel hangt in het Rijksmuseum.