Deze week op een online veiling: een paneel van 46 x 42 cm met een kubistisch tafereel. De kleuren zijn fris en als toeschouwer zie je ook patronen en materialen waardoor het op een collage lijkt. De afbeelding toont bij nadere inspectie drie muzikanten en er zit een hond onder de tafel. Het werk wordt aangeboden door een Spaanse kunsthandel die veel van zijn kunst bij vlooienmarkten en boedelruimingen vindt.

Toch maar eens op Google kijken of dit werk op iets lijkt of door iemand geïnspireerd is. Al snel is het bingo! Picasso heeft in 1921 een groot schilderij gemaakt: Les Trois Musiciens aux Masques. Hij beeldde zichzelf en twee vrienden af als muziekmakende clowns. Het werk op de veiling is een tamelijk exacte kopie van dat schilderij, alleen op veel kleiner formaat.

Met deze Drie Muzikanten sloot Picasso in 1921 zijn tijd in het synthetisch kubisme af. Ik heb geen idee wat dat betekent. Picasso had die uitdrukking zelf ook niet bedacht. Het zijn de kunstcritici en analisten die zulke labels op zich ontwikkelende stromingen plakken.

Collage?

Dat moesten we natuurlijk even uitzoeken. De kunstschilders George Braque en Pablo Picasso begonnen ergens in 1907 – geïnspireerd door Afrikaans houtsnijwerk – met taferelen waarin vaste grondvormen centraal stonden: cilinders, kegels, bolvormen en kubussen. Uit dit geometrisch kubisme ontsproot het analytisch kubisme, waarbij objecten op de voorgrond versmelten met de achtergrond. Abstrahering: abstrakte kunst! En daarna kwamen met het synthetisch kubisme kleur en object weer terug.

Een ander herkenbaar element uit het kubisme zijn geknipte elementen die worden toegevoegd in het schilderwerk. Zo ontstaan collages van soms uiteenlopende materialen. We zien de suggestie van een collage wel terug in deze Drie Muzikanten, maar de kleine kopie is duidelijk geen collage. Het doet een beetje denken aan de stijl van Ker-Xavier Roussel en Edouard Vuillard (Les Nabis) die stof-expressie in olieverf nastreefden. Kunstenaars van deze stroming waren vaak betrokken bij decor- en kostuumontwerp.

Pulcinella

Dat treft. Picasso was in 1921 bezig met een project van de componist Igor Strawinsky die een ballet wilde opvoeren geïnspireerd door het klassieke volkstheater van de Commedia dell’Arte. In dat theater komt een herkenbare figuur steeds weer terug. Pulcinella met een punthoed, een wit pak en een zwart masker. Voor deze Pulcinella ontwierp Picasso de kostuums en decors.

Picasso vond de Commedia dell’Arte met zijn terugkerende karakters fascinerend. Het schilderij met een Pierrot (verwant aan Pulcinella), een Harlequin en een Monnik zou een eerbetoon zijn aan de vrienden Guillaume Apollinaire en Max Jacob, twee dichters waarmee Picasso in Parijs vaak muziek maakte tot Apollinaire in 1918 aan Spaanse griep overleed en Jacob zich in 1921 terug trok in een klooster.

Jacob is de Monnik, Apollinaire is de Pierrot en Picasso zelf de Harlequin.

Picasso maakte verschillende versies van dit tafereel. Het schilderij Les Trois Musiciens hangt nu in het Museum of Modern Art in New York; het schilderij Nous Autres Musiciens is onder dezelfde naam te vinden in het Philadelphia Museum of Art. Beide originelen zijn ruim twee bij twee meter groot.

Picasso had al eerder Harlequins geschilderd. In het MoMa hangt een kubistisch tafereel uit 1915 waarbij vooral de wiebertjes op het pak in het oog springen. Ook dit schilderij is geen klein werk. Het meet ruim één meter bij bijna twee. En in 1901 zette Picasso diverse figuratieve Harlequins op het doek. Hij is duidelijk gefascineerd door stofexpressie, want behang en kleding krijgen extra aandacht. Bovendien heeft Picasso’s hoofdpersoon trekken van zowel Harlequin als Pierrot.

Barcelona

Waar komt nu die kleine kopie van de Drie Muzikanten zo plotseling vandaan? Volgens de verkopers uit een particuliere collectie in Barcelona. De relatie met Picasso wordt nergens genoemd en ook de veilingmeester lijkt dit verband niet gezien te hebben. Maar de naam Les Trois Musiciens wordt wel genoemd. Eigenaardig. Zij menen dat het een werk uit de jaren zestig is. Op de achterzijde van het schilderij is te zien dat het paneel aan de lijst is gehecht (verzegeld) met lijmpapier dat in de jaren dertig verkocht werd. Deze rollen zijn nog steeds te vinden bij verzamelaars. Dus de herkomst is een mysterie. Misschien is het een modello (een proefversie)…

Resteert slechts één vraag. Is het mooi? Is het hebbenswaardig? En voor welke prijs?

[Naschrift] Het schilderij werd niet verkocht omdat het uiteindelijk geboden bedrag van €110- onvoldoende was om de limiet te bereiken.