Savants zijn mensen die ondanks (of juist door) een verstandelijke beperking in één dimensie enorm uitblinken. Ze spelen prachtig piano, beschikken over encyclopedische kennis of kunnen fabelachtig rekenen. Ook de beeldende kunst telt bekende savanten. Zij maken indrukwekkende tekeningen en schilderijen. Hun werk valt in de categorie outsider art, maar kan zeer verzamelbaar zijn.

Op een online veiling wordt een doek aangeboden waarop het operagebouw in Parijs te zien, in een stijl die naief genoemd wordt. De maker heeft er zijn eigen variant van perspectief aan gegeven en het niveau aan details is hoog. Elke raam, elke geveltekst en de versiering van de daken is zo precies weergegeven dat het werk doet denken aan andere schilderijen en tekeningen van savants.

Een bekend voorbeeld is George Widener, een Amerikaan (Cincinnati, Ohio 1962) met Asperger’s syndroom die een gedetailleerde fantasiewereld tekent met talloze verwijzingen naar een numerologie die volgens hem een zekere logica heeft. Hij noemt zichzelf een calendar savant, omdat hij verbanden ziet in datums. Het Kröller-Müller heeft een exemplaar van zijn werk in de collectie: Megalopolis 2022. De stad bestaat uit kanalen en wegen, met talloze parkeergarages en winkelcentra. En kalenderdata.

In Nederland kennen we Willem van Genk (1927-2005) die vanwege leer- en aanpassingsproblemen op een internaat werd geplaatst. Toen hij twintig was, werd Van Genk te werk gesteld bij de AVO-werkplaats (Arbeid voor Onvolwaardigen) in Den Haag. Tien jaar later werd hij echter toegelaten tot de Haagse Academie voor Beeldende Kunsten waar zijn talent gezien werd.

Trolleybussen

Van Genk maakte fabelachtig gedetailleerde tekeningen van steden, stations en spoorwegen. Hij was gefascineerd door verbindingen, met name de electriciteitslijnen die trolley’s, trams en treinen van stroom voorzien. De tekenaar reisde graag. Hij bezocht Madrid en Praag, en liet zich rondvliegen in een helikopter boven Wenen.

Van Genk legde ook zijn eigen leven vast, in de vorm van denkbeeldige cover stories in Time. En dan zijn er nog de trolleybussen die hij maakte met blikjes en kartonnen verpakkingen. W.F. Hermans noemde zijn werk ‘huiveringwekkend’ mooi. Het duurt echter tot halverwege de jaren zeventig voordat musea en liefhebbers belangstelling tonen om zijn werk ook aan te kopen.

De fascinatie met steden zien we ook bij André Demonchy (1914-2003). Net als Widener en Van Genk heeft deze Fransman een wonderbaarlijk gevoel voor detail. Elk venster, elke gevelbalk, elk reclamebord keert terug op zijn stads- en straatgezichten. We tonen het geveilde stadsgezicht naast vergelijkbare werken.

Art Brut

Van Demonchy is niet veel bekend. Een voormalige buurman uit Crouy omschrijft hem als een oorlogswees die door een lokaal boerengezin in de Yonne (Bourgogne) is opgevoed. Hij werkte dertig jaar als machinist en kantoorassistent bij de Franse spoorwegen, de SNCF. Hij tekent de spoorwegen, de dorpen en de landschappen uit zijn omgeving om wat bij te verdienen voor zijn jonge gezin. Dan schakelt hij over op olieverf met de materialen die hem aangereikt worden door een bevriende amateur-kunstenaar.

Een eerste expositie vind plaats in Parijs bij de Galerie de Berri, in 1947, en André Breton schrijft het voorwoord van de catalogus. Demonchy zou beïnvloed zijn door de politieke sfeer van de jaren dertig. Door de kunst en affiches uit die tijd, een surrealisme waaruit magisch realisme ontspruit. Ik zie een kindse keuze voor kleuren, maar dat noemen we naief, primitief of brut. De auto’s zijn speelgoedauto’s. Het laat wel intense indruk na.

Het geveilde werk bracht € 602- op. Dat is weinig in vergelijking met de waardering voor Van Genk. Het mag ook niet zo zijn dat we prijskaartjes gaan hangen aan het werk van savants om ze onderling te vergelijken. Maar het zijn wel zeldzame en unieke werken, ook omdat ze een uitzonderlijke vaardigheid vergen. Ter afsluiting voeg ik nog drie opmerkelijke werken toe.

In mei 2023 werd een Zicht op Saint-Flour geveild voor €225-.