Op een online veiling trof ik een schilderij van Jacques Carelman aan. Die naam zei me niets, maar wikipedia leidde al snel naar de maker van de Catalogue des Objets Introuvables, een catalogus van onvindbare producten. De kunstenaar maakte deze gids in 1969 geïnspireerd door drukwerk van Manufrance, een postorderbedrijf vergelijkbaar met Otto en Wehkamp.

De illustraties van Carelman’s onvindbare producten werden warm onthaald, want zijn catalogus is in bijna twintig talen vertaald. De kunstenaar heeft vervolgens een groot aantal van zijn creaties ook daadwerkelijk laten maken. Gevolg is dat Carelman als idool vereerd werd door product designers, terwijl zijn catalogus bestseller-status verwierf vanwege de humor in de illustraties. Maar Carelman’s werk is ook een voorbeeld van conceptual art, want hij knipoogde naar op objets trouvees gebaseerde kunst en de fantasiemachines van Jean Tinguely.

De catalogus heeft niet geleid tot grote aandacht voor Carelman’s andere werk. Dat is onterecht, want ook op doeken is zijn originele kijk op zaken herkenbaar. Carelman is in 1929 in Marseille geboren en opgeleid als tandarts, maar hij was ook een bekwaam jazz-trompetist, beeldhouwer en illustrator. In 1956 vestigt hij zich in Parijs als tandarts, maar het bloed kruipt naar de barricades. Zo maakt hij stripverhalen en affiches. In 1960 sluit hij zich aan bij de Werkgroep voor Potentiële Literatuur (OuLiPo, in Nederland vele jaren later vertegenwoordigd door het Opperland) om in 1964 toe te treden tot de Werkgroep voor Potentiële Schilderkunst (OuPeinPo), allemaal initiatieven die het absurde in kunst en cultuur verkennen.

La poésie du peintre

In 1968 maakte Carelmans affiches die gebruikt werden bij de opstanden van Parijs. Een jaar later bracht hij zijn beroemd geworden catalogus uit. Die ideeënverzameling werd in de hele wereld warm onthaald, zeker omdat hij vervolgens een groot aantal fantasie-artikelen echt liet maken. Een enkel geval is zelfs in serie geproduceerd, zoals de koffiepot voor masochisten met een tuit aan de hendelkant.

Al die tijd heeft de kunstenaar ook schilderijen gemaakt. We zien daarin een aantal thema’s terug. In de jaren vijftig experimenteerde hij met stillevens, portretten en landschappen. Zijn vroege jaren. De stillevens zijn vaak een compositie van instrumenten en andere objecten. De portretten hebben iets abstracts en dat zien we ook terug in de landschappen.

Toen de opwinding over Onvindbare Objecten een beetje geluwd was, ging Carelmans weer schilderen. Hij maakte een serie vogels en produceerde vervolgens enkele schilderijen waarmee hij commentaar gaf op de grote kunst, maar altijd als absurdist met een uitbundige fantasie. We herkennen deze benadering in een versie van Picasso’s beroemdste werk voor blinden: Transposition Tactile de Guernica, in het schilderij Ceçi n’est pas un Magritte en in de Vincent Van Oupeinpogh.

Een ander thema in het oeuvre van Carelmans zijn groenten en fruit. Kenmerkend voor illustratoren is dat ze veel stijlen beheersen en dus soms switchen. Met de grote fruitportretten demonstreert Carelmans zijn meesterschap. Hoewel ook zijn portretten en vogels een eigen karakter hebben.

Bij welk thema het te verkopen schilderij Le Vigneron past, is niet helemaal duidelijk. Het doek is op de veiling die in 2013 georganiseerd is na het overlijden van Carelman verkocht als een vroeg werk, dus of de afbeelding ironisch bedoeld is, weten we niet. Een klassieke druiventeler is vaak te zien met een mand op zijn rug, maar Carelman beeldt hem af met een gifspuit. Ik veronderstel dat ook de stijl een commentaar is. Maar ik zie nog niet waarop. Het schilderij werd uiteindelijk op € 85- afgehamerd.

In de online catalogus van de veiling in 2013 is te zien dat ook veel schetsen en uitvoeringen van de Objets Introuvable zijn verkocht. Het is te hopen dat iemand de verzameling weer bij elkaar brengt.