Wie hebben in Washington en Brussel de grootste lobby-budgetten? Deze bestedingen zijn openbaar en worden met hulp van Transparancy International en Open Secrets gepubliceerd. Maar het is niet bekend in hoeverre grote bedrijven een deel van hun lobby-uitgaven onzichtbaar maken. Dat heeft ook met definities te maken. Een bijdrage aan een ‘wetenschappelijke’ studie, is dat een public affairs-besteding of niet?

Bekend is dat big pharma in 2020 tenminste 36 miljoen euro besteed heeft aan lobby-activiteiten in Brussel, terwijl bigtech dat jaar zo’n 23 miljoen euro spendeerde. Dat is een verviervoudiging in vijf jaar.

Deze uitgaven groeien snel, want in 2023 staat de teller van de vijf grote Amerikaanse bigtech-bedrijven op 30 miljoen euro. Veel meer dan de Chinese techbedrijven (Alibaba, Titok, TEMU) uitgeven.

Een nuance: met bigtech bedoelen we in dit geval de big five GAFAM: Google, Amazon, Facebook, Apple, Microsoft. In Washington komen we dezelfde namen tegen als big-spenders. De tech-bedrijven geven meer uit dan de giganten uit de oude economie, met name Shell, Bayer en Unilever zijn vanouds actief in het lobby-circuit.

In de USA besteedt dit vijftal aanzienlijk meer. Daar zijn ook de cijfers van 2024 al bekend: Meta (Facebook) loopt voorop met 24 miljoen dollar, Apple heeft zijn budget verlaagtd van 10 naar 7 miljoen dollar. Huawei heeft zich in 2024 teruggetrokken.

China Tech

Nieuwkomers in deze top zijn Chinese telecombedrijven zoals Huawei dat in 2019 ruim 3 miljoen dollar uitgaf in Washington, in 2023 nog 1,5 miljoen spendeerde en in 2024 verdween. Dan zien we Tiktok opduiken dat als ByteDance meet dan 10 miljoen dollar uitgeeft in Washington. De geldkraan gaat open als regulering dreigt, dat zien we ook bij Facebook en Amazon die de hete adem van toezichthouders in hun nek voelen.

Corona hakte er even in, maar de staatskas wordt sinds 2022 flink gespekt met kansspelbelasting. Dit jaar belandt waarschijnlijk meer dan 1 miljard euro aan speel- en goktaks in de schatkist. Aanleiding voor de zichtbaar steile groei is in de eerste plaats de Wet Kansspelen op Afstand (Wet Koa) die online gokken mogelijk maakt. Sinds 2021 zijn er zo’n dertig aanbieders van online kansspelen bijgekomen in Nederland. De virtuele casino’s en sportweddenschappen van deze nieuwkomers veroorzaakten volgens de Kansspelautoriteit een stijging van het zogenaamde brutospelresultaat (BSR) naar vier miljard euro in 2023. In 2017 was dat nog twee miljard euro. Een verdubbeling in zes jaar tijd.

Dat brutospelresultaat is niet wat Nederland uitgeeft aan kansspelen. Het getal toont slechts wat gokbedrijven omzetten na aftrek van de uitgekeerde prijzen. De BSR is daardoor eigenlijk een maatstaf voor het nationaal gokverlies.

Zo’n tweederde van alle volwassen Nederlanders doet weleens mee aan een loterij, maar slechts 10% speelt online – volgens onderzoek van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC). Wat we met z’n allen werkelijk besteden aan kansspelen houdt niemand bij. Zelfs de Kansspelautoriteit kan die vraag niet beantwoorden, erkent een woordvoerder. Maar met de verliezen valt het wel mee. Het leeuwendeel van de gokmiljarden is afkomstig van een beperkt aantal high rollers. “Het grootste deel van de actieve deelnemers verspeelt €100 of minder. De aanname dat er enkele kapitaalkrachtige grote spelers actief zijn klopt.”

Gans met Gouden Eieren

Brutospelresultaat is een belangrijk getal omdat de aanbieders van online gok-diensten kansspelbelasting betalen over deze omzet: inleg minus prijzen. Een online casino waar in de loop van een jaar 10 miljoen ingezet en 9 miljoen aan prijzen uitgekeerd is, draagt kansspelbelasting af over de 1 miljoen die resteert. Niet over de negen miljoen die uitgekeerd is.

Bij traditionele loterijen is het andersom. Daar wordt juist kansspelbelasting afgedragen over de uitgekeerde prijzen – boven de €449 althans. Kleinere prijzen zijn belastingvrij. Populaire loterijen delen daarom relatief veel kleine prijzen uit. Bij de Postcodeloterij en de Vriendenloterij wordt over 86% van het prijsgeld geen kansspelbelasting afgedragen. Bij de Staatsloterij is dat 56%.

In de aanloop naar de Wet Koa wilde de overheid op advies (#Kansrijk Belastingbeleid) van Centraal Planbureau, Sociaal en Cultureel Planbureau en Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) gevestigde loterijen aanvankelijk ook gaan aanslaan op hun brutospelresultaat, maar daar maakten ruim tweehonderd doel-, cultuur- en sportorganisaties verenigd in het Goede Doelen-platform prompt bezwaar tegen. Staatsloterij en Postcodeloterij doneren grote geldbedragen uit de het verschil tussen inleg en uitgekeerde prijzen, om maar twee voorbeelden te noemen. Van deze afdracht profiteren doel-, cultuur- en sportorganisaties: in 2023 bijna 600 miljoen euro.

Vergelijken we de afdracht aan doel-, cultuur- en sportorganisaties dan is de bijdrage van Nederlandse Loterij beperkt tot 47 miljoen van Lotto en verwanten, 15 miljoen van Krasloten en 10 miljoen van Toto. Goede Doelen Loterijen is goed voor 349 miljoen van de Nationale Postcodeloterij en 144 miljoen van de Vriendenloterij. Staatsloterij doet niet aan liefdadigheid; die draagt alleen af aan het rijk.

Koning Toto is een Armoedzaaier?

De nieuwe wet is door gevestigde loterijen gebruikt om zelf ook actief te worden met online games. Nederlandse Loterij transformeerde zijn voetbal-voorspeldienst Toto door er online kansspelen aan te koppelen. Koning Toto werd een nieuw mediafenomeen als godfather van het online gokken.

Nederlandse Loterij zag zijn omzet van 3 miljard in 2021 ruimschoots verdubbelen naar een slordige 6,5 miljard euro de jaren daarop. Klassieke kansspelen zoals de Staatsloterij, Lotto en Toto Winkel zijn anno 2023 goed voor 1,4 miljard euro, dat is niet wezenlijk veranderd. De grote cashcows bij Nederlandse Loterij zijn de nieuwe online activiteiten: Toto Sport en Toto Casino. Die leverden in 2023 bijna 5 miljard euro inleg op.

Bij de Nationale Goede Doelen Loterijen steeg de omzet van 1,1 miljard in 2021 naar nog geen 1,2 miljard euro in dezelfde tijdspanne. Daar heeft de goudkoorts niet toegeslagen.

Kansspelbelasting

Ironie is dat de nieuwkomers bij Nederlandse Loterij amper kansspelbelasting opleveren en ook niets toevoegen aan de afdracht aan het rijk of goede doelen, cultuur- en sportorganisaties. Vrijwel alle inleg wordt namelijk omgezet in prijzengeld. “Het uitkeringspercentage van onze online kansspelen is 96%,” bevestigt een woordvoerder van Nederlandse Loterij. Per saldo wordt niemand wijzer van deze mallemolen. Koning Toto is een armoedzaaier. Bijna vijf miljard euro inleg verschuift simpelweg van verliezers naar winnaars.

Donatiegids berekent dat de brutospelmarge in 2023 zelfs nog minder dan de genoemde vier procent was. In het jaarverslag van Nederlandse Loterij wordt echter weinig tot niets verteld over de cijfers van Toto Casino en Toto Sport. Met een brutospelresultaat van een slordige 185 miljoen euro zou de kansspelbelasting 55 miljoen euro moeten zijn, maar die zien we in het jaarverslag niet terug. Volgens Nederlandse Loterij wordt deze belasting echter wel verantwoord in de jaarrekening.

Waar komt die miljard aan kansspelbelasting in de schatkist dan vandaan? Ongeveer 160 miljoen euro wordt betaald door de traditionele loterijen, dus dan zou zo’n 900 miljoen van online kansspelen afkomstig moeten zijn. Dat zal de komende jaren verder groeien, want het percentage wordt langzaam opgevoerd.

• 2006 van 25% > 29%
• 2018 van 29% > 30,1
• 2021 van 30,1% > 29% (corona)
• 2023 van 29% > 29,5%
• 2024 van 29,5% > 30,5%
• 2025 van 30,5% > 34,2%
• 2026 van 34,2% > 37,8%

Sport komt Tekort

De betting bonanza van Koning Toto draagt zoals gezegd niets bij aan de inkomsten van sportorganisaties. TV-reclame met bekende oud-voetballers suggereert dat sport een belangrijk thema is, maar gokkers geven massaal de voorkeur aan casino-games, niet aan sportweddenschappen. De afdracht aan sportorganisaties stijgt dan ook amper.

De totale inkomsten van NOC*NSF waren ruim 167 miljoen euro in 2023. Naast de circa 52 miljoen euro van de Nederlandse Loterij als onderdeel van de jaarlijkse afdracht incasseerde de sportkoepel ook nog eens 69 miljoen subsidie van de landelijke overheid en 25 miljoen van sponsors. Eigen activiteiten leverden 21 miljoen aan inkomsten op. Van al die inkomsten heeft NOC*NSF de afgelopen jaren bijna 18 miljoen aan zijn reserves toegevoegd, het batig saldo van twee opeenvolgende jaren.

Gezien deze verhoudingen is het eigenaardig dat organisaties uit sport, cultuur en goede doelen lobbyen in Den Haag om de belangen van loterijen en online casino’s te behartigen. Sport lijkt te leiden aan een Stockholm-syndroom. Bobo’s van uiteenlopende sportbonden loven de loterij zelfs als Nederlands cultuurgoed. Dat heeft tot gevolg dat de bestaande afdracht behouden kan blijven, maar veel groeiperspectief is er niet.

Sponsoring

Opvallend is dat Nederlandse Loterij in 2022 toegezegd heeft TeamNL tien jaar lang als sponsor te steunen. De afdracht neemt weliswaar amper toe, maar de spectaculaire groei van online-gokinkomsten bij Nederlandse Loterij biedt wel ruimte om meer aan sportsponsoring te doen. Op de shirts van talloze topsporters zien we het komende decennium daarom het beeldmerk van de Staatsloterij en de tekst Nederlandse Loterij. Zo omzeilt deze supersponsor het verbod op shirtreclame voor kansspelen dat in de zomer van 2025 van kracht wordt.

De Kansspelautoriteit ziet deze loterijpromotie door de vingers. “Het verbod geldt voor online aanbieders. Nederlandse Loterij mag wel adverteren met haar merk Staatsloterij, maar niet met Toto,” bevestigt de woordvoerder. Ironie is dat Staatsloterij geen cent afdraagt aan sport, afgezien van deze sponsoring uiteraard.

Behalve NOC*NSF worden ook enkele bonden en grote clubs gesponsord door Nederlandse Loterij, en de NPO bovendien. Zo krijgt de topsport extra speelruimte. Maar daar hebben lokale initiatieven niet zoveel aan. Die zien dat het nieuwe kabinet voornemens was om sport en cultuur een hoger BTW-tarief op te leggen, minder geld te steken in het gemeentefonds – dat ook gebruikt wordt om sport op lokaal niveau te stimuleren) – en te bezuinigen op het Sportakkoord en de Bosa-regeling (subsidie voor sportaccommodaties).

Halverwege november gaf de Tweede Kamer alsnog gehoor aan de noodkreet van lokale sportverenigingen. De voorziene BTW-verhoging is tenminste één jaar van de baan. Minister Heinen van Financiën moet dekking elders vinden. Maar de bezuiniging op de Bosa-regeling gaat gewoon door: 28 miljoen minder in 2026 en meer dan 53 miljoen in 2028.

Grote Clubacties, Kleine Prijzen

Behalve de speel- en gokgiganten Nederlandse Loterij en Goede Doelen Loterijen die opgeteld 7,7 miljard euro aan inleggelden verzamelen, zijn er nog talloze kleinere loterijen die geld afdragen aan sport- en doelorganisaties. Bij deze kleine loterijen zien we heel andere geldstromen. Er wordt veel minder uitgekeerd aan deelnemers, in de vorm van geldprijzen en beloningen in natura. Ook de kansspelbelasting is te verwaarlozen. Maar er wordt procentueel veel meer afgedragen aan sport- en doelorganisaties.

Een voorbeeld is de Grote Clubactie die al meer dan 52 jaar bestaat. Daar doen een slordige 6022 verenigingen aan mee die lootjes van €3 verkopen, waarvan meer dan 80% direct in de clubkas vloeit. Uit de resterende inkomsten moeten de prijzen betaald worden, en de overhead uiteraard. In 2024 was de omzet 20,9 miljoen; in 2023 incasseerde deze instelling 16,4 miljoen euro. Daarvan is 2 miljoen besteed aan de organisatie en andere kosten. Doordat een deel van de prijzen gesponsord was, is de waarde van deze prijzen hoger dan het kostenaandeel in alle bestedingen.

Omdat de inleg in 2024 meer was dan verwacht, heeft de Grote Clubactie zelfs iets extra uitgekeerd boven de standaard 80%, vertelt de woordvoerder. Kansspelbelasting wordt afgedragen door de Samenwerkende Non-profit Loterijen (SNL) die ook voor KWF en De Zonnebloem loterijen beheert.

KWF Kankerbestrijding blijkt nog zuiniger dan de Grote Clubactie. De totale prijzenpot van KWF Loterij bestaat uit gesponsorde beloningen, met als gevolg dat de betaalde kosten aan prijzen 0% van de inleg zijn. Ze kunnen het beter de KWF Tombola noemen. Een accountant van Mazars zag de bui al hangen en adviseerde KWF zijn controleverklaring niet publiek te maken. Deze en andere boekhoudkundige goocheltrucs met prijzen in natura behandelt Donatiegids in een volgende artikel. Goede Doelen Loterijen gebruiken de hefboom van beloningen in nature namelijk heel effectief om de prijzenpot met honderden miljoenen te spekken.

Grote Club Copycats

Wat de Grote Clubactie doet kunnen wij ook, lijken diverse nieuwkomers te denken. In het voorjaar van 2021 is de Nationale Sport Loterij opgezet door marketing-ondernemer Jeroen Hillenaar om sportverenigingen een steuntje in de rug te geven. Voor elk lot van tien euro zou zeven euro afgedragen worden aan een vereniging naar keuze. Een paar honderd clubs hadden zich volgens de initiatiefnemers aangesloten, maar na drie maanden ging de stekker er alsnog uit.

Sinds begin 2024 is bovendien De Clubloterij actief, een initiatief van NOC*NSF en Lotify dat alle sportverenigingen in Nederland in staat stelt lootjes voor €2,50 te verkopen. Van de inkomsten gaat 80% naar de deelnemende clubs, oftewel €2 per lotje. Er vond afgelopen jaar één trekking plaats, en toen was er €66.690 opgehaald. Dat laat niet veel ruimte voor prijzen, maar NOC*NSF kan vast iets leren van KWF. Laat je prijzen sponsoren! Ondertussen mopperen andere loterijen dat er een fortuin verspild wordt aan de marketing van deze nieuwkomer. Komt dat uit de schatkist van Nederlandse Loterij of draait de sport op voor deze kosten?

Het Leidse bedrijf Lotify (Nederlandse Loterij heeft sinds 2022 een meerderheidsaandeel) is ook de motor achter loterijen voor de KNHS, Gehandicaptensport en Roparun, allemaal in een vergelijkbare opzet. Roparun beweert dat de volledige opbrengst van deze loterij naar het doel gaat, maar uit de jaarverslagen blijkt dat Roparun uiteraard ook geld uitgeeft aan toegerekende kosten en prijzen.

Iedere maand kans op 1 miljoen euro

Afgelopen jaar is verder nog de Naamloterij begonnen, met loten van €12,50. Ook bij dit kansspel gaat 80% van de inleg naar het doel, in dit geval de Hartstichting. Uit de resterende 20% moeten de prijzen betaald worden, maar ook de kosten van de organisator. Zowel Naamloterij als de Hartstichting beloven maandelijks een trekking met kans op een hoofdprijs van 1 miljoen euro. Die hoofdprijs is een lokkertje, want er het werkelijke prijzengeld is aanzienlijk lager. Meer dan een paar ton kan er niet uitgekeerd zijn.

Ook het Miljoenenspel van Nederlandse Loterij zet deelnemers op het verkeerde been door in zijn reclame te beweren dat spelers iedere zaterdag kans maken op €1 miljoen. Deze hoofdprijs valt alleen bij uitzondering. Afgelopen jaar werd het miljoen door twee spelers gewonnen, een inwoner van Alkmaar en iemand uit Coevorden. Verschil met andere genoemde loterijen is dat deze prijzen echt uitgereikt zijn.

De Naamloterij is een variant op de Impact Loterij, in 2016 opgericht door de Cause Marketing Group van dezelfde ondernemers die ook achter Emolife zitten, een bekende naam in de inzamelindustrie. Voorheen waren ze actief met The Sales Unit en SQ People (vooral straat- en deur-aan-deurverkopers) maar tegenwoordig staan de merken Activate en Moev voorop. De ‘ambassadeurs’ van deze instelling doen ook de donateurswerving voor de Hartstichting. Het lijkt een manier om kosten uit te smeren: donateurswerving en de verkoop van loten kan allebei deels geboekt worden door doelorganisaties als voorlichting.

Impact Loterij werkt ook voor Kika en Make-a-Wish. In 2023 verkocht deze instelling ruim een half miljoen (558052) loten a €12,50 voor Kika, goed voor een opbrengst van bijna 7 miljoen euro. Toch noteert deze loterij in zijn jaarverslag slecht 5,5 miljoen aan afdracht aan Kika. Hoe valt dat verschil te verklaren?

Impact Loterij is niet de enige kansspelorganisatie waarbij het jaarverslag en verantwoording aan de Kansspelautoriteit onverklaarbare verschillen vertonen. Ook bij Nederlandse Loterij trof Donatiegids eigenaardige verschillen aan. In het voorwoord noemt de dan voorzitter Niels Onkenhout een afdracht van €196,1 miljoen. In het jaaroverzicht is dat gedaald naar een recordbedrag van €195,1 miljoen, terwijl in de geconsolideerde winst- en verliesrekening nog maar €188,6 miljoen over is. Scheelt 7,5 miljoen euro.

We hebben Nederlandse Loterij, Impact Loterij en Kika om een verklaring gevraagd. Kika zegt dat de cijfers kloppen. Bij Nederlandse Loterij wordt het verschil verklaard door een dividend-uitkering. Die was 3 miljoen in 2022 en 7 miljoen in 2023. Zo werd het alsnog een recordjaar. Dat dividend ging naar het rijk, niet naar doel- en sportorganisaties.

In Your Face Marketing

Kika en Make-a-Wish komen we tevens tegen bij Lot-of-Happiness, een loterij van Fair Share Nederland in Utrecht die ook Care-a-Lot organiseert. Fair Share werkt net als de Cause Marketing Group veel met straatteams en deur-aan-deur verkopers. Face2Face Marketing dat door mening consument als in your face marketing wordt ervaren. Donatiegids ziet op internet veel klachten over deur-aan-deur verkoop. Mensen storen zich aan verkopers die zich aandienen voor een goed doel, en vervolgens een abonnement op een loterij verkopen.

Fair Share Nederland verzilvert zijn expertise in de loterij-sector door sinds 2016 Lotery-as-a-Service aan te bieden. Eigenlijk hetzelfde wat Nederlandse Loterij doet met Lotify en De Grote Clubactie via Samenwerkende Non-profit Loterijen. World Animal Protection heeft in 2016 een poging gedaan met de Wereld Dieren Loterij, maar zag daar in volgende jaren vanaf. Het is veel lonender om een cheque te ontvangen van een gevestigd kansspelbedrijf als de Nationale Postcode Loterij. Scheelt ook gezeur aan de deur.

[Artikel voor Donatiegids is tot stand gekomen met commentaar van de Kansspelautoriteit, Nederlandse Loterij, Nederlandse Goede Doelen Loterijen, Grote Clubactie. Feitelijke onjuistheden corrigeert Zakenkrant uiteraard zodra ze gemeld worden; interpretatieverschillen en aanvullende meningen zijn welkom in het commentaar.]