Op televisie zie ik Tom-Jan Meeus bij Buitenhof beweren dat recente partij-perikelen bij D66 te verklaren zijn door de tegenstelling tussen het oorspronkelijke ideaal van de open beweging en de huidige toespitsing op ‘het merk’ en de marketing van de partij. Die stelling snap ik niet. Je kan prima een open beweging en brand tegelijk zijn. Waar hapert de redenering van Meeus?
Meeus verwijst naar een column in NRC die hij maakte na een gesprek met Bob de Ruijter. Dat is een zelfstandig speechschrijver die al voor D66 actief is sinds hij kennis maakte met Hans van Mierlo in 1989. De Ruijter stoort zich inderdaad aan het merk-denken in de partij, maar hij baseert zijn kritiek op het boek The Righteous Mind (2012) van de Amerikaanse sociaal-psycholoog Jonathan Haidt, vertaald als Het Rechtvaardigheidsgevoel. Haidt stelt dat mensen goed in staat zijn om samen te werken, maar ons instinct leidt er ook toe dat we ons als stammen gedragen. We omarmen wat nabij is en wijzen af wat van ver komt. We zijn loyaal en daardoor soms ook geneigd tot het volgen van leiders die niet altijd de juiste keuzes maken.
De tegenstelling is dus niet Merk versus Beweging, maar Stam versus Beweging. Dat zie je in allerlei gemeenschappen en zelfs bij bedrijven. Een organisatie kan een open cultuur hebben waar tegenspraak mogelijk is en vernieuwingen soepel doorgevoerd kunnen worden. Maar een organisatie (bedrijf, politieke partij of sportvereniging) kan ook autocratisch bestuurd worden door leiders die kritiek zien als aanval, met een hofhouding die bestaande keuzes verdedigt. Als stam. Dat zo’n defensieve cultuur samen gaat met een sterk merkbewustzijn (rally around the flag) en sterk gecentraliseerde marketing is relatief logisch. Maar dat merk is slechts een uiting, geen oorzaak van het probleem.
Debat versus Gedachtenwisseling
Bob de Ruijter stelt in navolging van Jonathan Haidt dat de debating culture in de politiek en in de media bijdraagt aan verdere kloofvorming. Hij noemt Dale Carnegie, auteur van de klassieker How to win friends and influence people, vertaald als Hoe je vrienden maakt en mensen beïnvloedt. Een debat heeft een winnaar en een verliezer, met als gevolg dat er geen verbinding ontstaat en gezamenlijkheid het onderspit delft. We moeten dus weg van Het Grote Gelijk en streven naar uitwisseling en kruisbestuiving.
Grappig is dat het boek van Carnegie al sinds de jaren dertig gebruikt wordt door verkopers. Wie in sales actief is, weet dat je niet in debat gaat met een klant. Dat debat kun je immers winnen, maar dan heb je die klant wel verloren. Sales versus marketing, dat is ook al een oude tegenstelling. Nou is een politieke partij geen verkooporganisatie, maar bij het bepalen van politieke standpunten en het bijdragen aan uitvoerbaar beleid kan een open cultuur en iets meer bereidheid tot compromis geen kwaad.
Tom-Jan Meeus had de observaties van De Ruijter wel correct genoteerd, maar helaas was het woordje merk langer in zijn brein blijven hangen dan het begrip stam. Niet het merk-denken is een probleem (dat staat al sinds 1966 mee aan de basis van D66) maar het stam-denken. Het tribalisme en de valse loyaliteiten die daar uit voortkomen. Daar moeten we iets aan doen. Niet alleen bij D66!
