Kunst is ooit ontstaan ter decoratie van kerken en kastelen. We zien daarom vaak bijbelse taferelen, oude mythen en legenden. Later gingen welstandige families met kunst hun salons versieren. Wie zou een onthoofding aan de muur hangen?

Op een online veiling vond ik een schilderij waarop een vrouw in een mooie jurk met een bebaard hoofd staat te zwaaien. Dat hoofd is gescheiden van de romp; de ogen zijn al gesloten. Zij straalt iets triomfantelijks uit. Kijk mij eens. Zo doen wij dat.

Zo’n tafereel zou ik niet in huis willen hebben. Maar ik werd er wel door geraakt. Welk verhaal wordt daar verteld? Wat maakt een onthoofding spannend? Al snel leidde de zoekmachine naar de legende van Judith en Holofernes. De laatste was een Assyrische generaal die de bergstad Betulia belegerde. De even rijke als vrome weduwe Judith trok stoute schoenen aan en bracht met haar dienstmaagd een bezoek aan de veldheer. Die liet zich na een feestdis verleiden en werd door het tweetal onthoofd. Wat is de wijze les? Nood breekt kuisheid?

Muze en Minnares

Dat verhaal inspireerde menig kunstschilder van naam om het tafereel op doek te zetten. Interessant is dat ze er vrijwel allemaal persoonlijke dimensies aan toevoegen, dwars door de eeuwen heen. Er zijn werken bekend van Botticelli, Caravaggio, Michelangelo, Rembrandt en zelfs Klimt.

Het te veilen doek wordt toegeschreven aan de omgeving van Cristofano Allori (1577-1621), dat is niet helemaal duidelijk. We vinden enkele vergelijkbare werken van deze schilder en zijn studio, en zetten die naast het recent aangeboden schilderij. Het lijk me duidelijk dat het aangeboden doek een kopie is. Een lelijke kopie bovendien. Maar misschien dat een echte expert anders oordeelt.

Het verhaal is dat Allori zijn eigen hoofd heeft afgebeeld in de hand van zijn minnares en muze Maria di Giovanni Mazzafirri, terwijl haar moeder als dienstbode is afgebeeld. De vrouw had hem afgewezen, dus Allori maakte de afbeelding om zijn liefdesverdriet en woede te verwerken. In Engeland beweren ze deze versie te bezitten, terwijl de andere versies gemaakt zijn met andere modellen.

Ook van Caravaggio bestaan mogelijk meerdere uitwerkingen van hetzelfde verhaal. Niet zo lang geleden werd een onbekend doek aangetroffen, een andere versie van een eerder werk waarop hij de onthoofding had afgebeeld. Dit werk veroorzaakte tweespalt bij experts, want het was prachtig geschilderd. Maar betreft het een echte Caravaggio?

En dan hebben we nog Rembrandt die zijn eigen vrouw Saskia van Uylenburgh als model gebruikte voor verschillende bijbelse taferelen. Rembrandt heeft de onthoofding getekend en ook het moment dat de dienstbode het hoofd in een zak stopt. Maar een echt schilderij maakte de beroemde kunstenaar van het feestelijke banket dat Judith met de legeraanvoerder had.

De Judith van Klimt spreekt me het meeste aan. Die mag in mijn salon. Kan ook een Judith van George Yepes zijn, een beroemde muurschilder uit LA. Die heeft er zeker vier gemaakt in Klimt-stijl (met bladgoud), met onder andere Lady Gaga en Carla Gugino als model.

Het schilderij op de veiling bleek gevolgd te worden door twee liefhebbers die op het moment supreme de prijs opdreven van een slordige vijfhonderd naar ruim negenhonderd euro. Een schijntje voor een meesterwerk, maar veel geld voor een lelijke kopie.