Werknemers van de Koninklijke Marine noemen we nog steeds sailors, terwijl oorlogsschepen al lang gemotoriseerd zijn. De overgang van wind- naar stoomkracht vond halverwege de 19e eeuw plaats. Toen was er even sprake van hybride battleships, met zowel zeilen als stoomaandrijving. 

Op een online veiling wordt een schilderij aangeboden van een stoomzeilschip. De Franse verkoper noemt het naïef. Maar eigenlijk is de vakbekwaamheid van de schilder minder belangrijk dan het thema dat in beeld komt. We zien namelijk een oorlogsschip met Franse vlag dat zowel zeilen als schoorstenen heeft. Als we goed kijken, nemen we zelfs een afgeschermd schoepenrad waar. Dat moet dan een vroege generatie geweest zijn, want later werden deze schepen van schroeven voorzien.

Het eerste stoom-oorlogschip is gebouwd in 1812 in New York, door Robert Fulton die een patent bezat op het rivierstoomschip met schoepenrad. Op zijn werf liet hij vooral rivierboten maken. Fulton had een opleiding gevolgd in Parijs, waar hij in 1800 de allereerste onderzeeër te water liet. In de Seine experimenteerde hij toendertijd al met stoomboten. Terug in Amerika bouwde hij in 1807 de Clermont, de eerste rivierstoomboot met twee schoepenraden aan de zijkant.

Stoom-catamaran

Vijf jaar later loopt de Demologos van zijn werf, een houten stoomschip dat moet dienen om New York te beschermen tegen aanvallen van de Britse oorlogsschepen. Ook dit schip heeft een schoepenrad, maar dat was geplaatst in het midden en niet aan de zijkant. Eigenlijk was het een stoom-catamaran. De Demologos had geen zeilen en was niet zeewaardig.

Een paar decennia later speelden stoomschepen een belangrijke rol in de oorlogen in Europa. In de Krim-oorlog (Rusland tegen een alliantie van Turkije met Frankrijk en de UK) bezitten de Franse een formidabele vloot waaraan ook houten stoomschepen een bijdrage leveren. Halverwege de 19e eeuw worden houten schepen namelijk geleidelijk vervangen door staalijzeren fregatten, aangedreven door een schroef. Een voorloper was de Gomer uit 1841, afgebeeld met één schoorsteen. Na dit fregat volgden de Infernal, Sané en Caffarelli die allemaal als voorbeeld dienden voor een serie schepen.

Stoomkorvet

Kleiner dan fregatten zijn de zogenaamde corvettes en sloops. Een voorbeeld van zo’n stoomkorvet is de Karteria, gebouwd in 1826 op de Britse dokken van Rotherhite. Deze viermaster werd geproduceerd in opdracht van kapitein Frank Hastings die later in 1828 deelnam aan de Griekse onafhankelijkheidsoorlog tegen de Turken. De Karteria had twee schoepenraden, zowel links als rechts, wat haar zeer wendbaar maakte. Ze beschikte slechts over vier kanonnen.

Een innovatie was het vermogen om hot shots af te vuren, waardoor de houten schepen van de tegenstander meteen vlam vatten. De Karteria is een legende in Griekenland. Vandaar de postzegel. Een Franse korvet uit dit tijdperk was de Sphinx uit 1829.

Schoepensloep

Nog kleiner dan deze korvets zijn de steam sloops. Dat laat zich vertalen als stoomsloep. Of de Nederlandse vertaling anno 2023 nog van toepassing is, weet ik niet. In Britse marine-rapporten uit de 19e eeuw is sprake van paddle sloops en dan wordt verwezen naar stoom-aangedreven twee- en driemasters.

Een Nederlandse vertaling zou dan schoepensloep kunnen zijn. Dat beschrijft meteen goed het schilderij op de veiling. Ik kan alleen niet zien of het een houten schip is of een zogenaamde ironclad, een met staal bedekt oorlogsschip.

Tijdens de Krim-oorlog maken de zeemachten van vrijwel alle deelnemers gebruik van zowel ouderwetse zeilschepen, als houten en stalen stoomboten. Een deel heeft al een schroef en een ander deel werkt nog met schoepenraden. Deze oorlog wordt niet alleen gevochten aan de kusten van de Zwarte Zee, maar ook bij de Baltische Landen en zelfs in de Stille Oceaan.

Rusland heeft dan nog een claim op de Sandwich Islands (Hawaï) dat ook de aandacht van andere mogendheden trekt. De Amerikanen willen er graag een basis vestigen. De Britse en de Franse marine werkten tijdens de Krim-oorlog samen in al deze gebiedsdelen. Het schilderij kan daarom ook heel goed verwijzen naar acties in de Stille Oceaan, waar Russische nederzettingen aangevallen werden.

Marine-verzamelaar

Wat is het schilderij waard? De veilingmeester noemt een bedrag tussen de €300- en €500-, de eigenaar verwacht een paar honderd euro. Bieders zijn enkele dagen voor de afloop niet verder gekomen dat €40-. Misschien dat een museum of marine-verzamelaar alsnog toehapt. Uiteindelijk gaat het voor een slordige driehonderd euro (incl verzendkosten) naar een Nederlandse liefhebber.