Volgens de verkoper was de maker onbekend, maar er stond een duidelijke signatuur op het schilderij. Fouza of Souza? In combinatie met de voorletters F.N. was de schilder snel gevonden. Francis Newton Souza!

Francis Newton Souza is een schilder uit Goa, de voormalige Portugese kolonie in India. Hij is in 1924 geboren en hij overleed in 2002. Souza wilde priester worden, maar bleek in de wieg gelegd voor de kunst. In 1947 vormde hij in Mumbai met andere schilders de Progressive Artists Group om moderne kunst in India onder de aandacht te brengen. Bij de eerste gezamenlijke expositie greep de zedenpolitie in, omdat de kleine kunstschilder een groot naakt van zichzelf tentoon stelde.

In 1949 vertrok Souza naar Londen. Pas in 1954 had hij daar zijn eerste expositie. Twee jaar later werd zijn Art Brut in Frankrijk gezien door de Amerikaanse verzamelaar Harold Kovner die besloot de schilder te steunen in ruil voor een constante aanvoer van nieuwe werken. Kovner verzamelde in vier jaar meer dan tweehonderd schilderijen. Dat was ook de ommekeer voor Souza. Werk van voor 1957 is afkomstig uit zijn arme periode; doeken van daarna zijn gemaakt toen hij reeds erkenning ondervond.

Kunstenaars uit India

Souza werd in de 21e eeuw de meest gewaardeerde schilder uit India. Zijn werken brengen nu enorme bedragen op. Portrait of a Man uit 1956 ontlokte in 2010 bij Christies een laatste bieding van meer dan een kwart miljoen pond. Head of a Priest uit 1959 ging 2018 in bij Sotheby’s over de toonbank voor een ton.

Beide werken lijken op het schilderij dat ik vond op een online veiling: The Man who would be King.

Volgens de verkoper was de maker onbekend, terwijl een signatuur van Souza groot op de voorkant staat. Ook de twee veilingexperts hadden opvallend genoeg geen mening. Het bieden begon bij 2 euro. Dan vraag je je af: waarom wordt dat werk niet bij Christies geveild? Is het een fake of heeft de verkoper geen onderzoek gedaan? En wat is de rol van die experts eigenlijk? Buyer beware…

Namaak?

Vier dagen voor de veiling keek ik zuinig naar mijn bankrekening en besloot mijn eigen devies te volgen: bied op wat je ziet. Is het je als decoratief object wat waard, zonder alle achtergrondkennis? Heb je er voor een paar honderd euro plezier van, ook als het een vervalsing betreft?

Juist omdat de waarde van originele Souza’s geëxplodeerd is, zijn er talloze fakes in omloop. Zelfs een zoon van de schilder zou namaak verkopen. Een bekende copycat was de Britse schilder Billy Mumford die menig Souza-achtig schilderij heeft gemaakt, om die vervolgens uit te zetten via veilingen en galeries.

De gekrulde Z in de signatuur van Souza op het te veilen werk is vaker te zien in het werk van Mumford dan op de doeken van de meester zelf, die zijn Z met een harde hoek afrondde. Maar enkele schilderijen met dezelfde krul-zet zijn voor veel geld geveild. Wat is wijsheid?

Gallery One

Er zijn ook enkele aanwijzingen dat dit werk geen vervalsing betreft. Het schilderij is gemaakt op vezelplaat, precies het soort masonite dat Souze in de jaren vijftig gebruikte. Op de lijst en het paneel aan de achterzijde (verso) zijn stempels te zien van de galerie waar Souza in de jaren vijftig maar liefst vijf exposities had. Daar zijn catalogi van gemaakt. Komt dit werk toevallig voor in zo’n catalogus, dan…

Tot een dag voor de afloop van de veiling waren er biedingen tot 100 euro. In de laatste minuten steeg de prijs net boven de 1000 euro, dankij een biedrace tussen twee liefhebbers die wel een gokje wilden wagen.

Toch in de gaten houden of dit werk binnenkort opduikt bij een grote veiling.